Di Sàndë e di muòrtë

Di G.D. Amendolara

☙______________❧

inserita in Archivio > Chiaromontesi raccontano

____

Testo in dialetto con parafrasi di G.D. Amendolara

Lìngresso del vecchio cimitero

Iëssiènë da Chièsië comë i frummìcuwë ‘mbàrtë i sèttë.
O Sàndë aviènë bënëdìttë, ma aviènë a che fǽ, e picchë s’avèrënë fërmætë a fa na chiàcchiërë cu angunë nandë o Chièsië o ‘nda chiàzzë, pùrë pëcchè picchë ièrënë o lucë miènzë o vìë.
Accënëcætë ‘nda suttænë e catuòië, rëcugliènë tutt’i scierpë, cu iuòrnë appriessë averënë iutë a coglië i gulìvë, ca na vòtë i ‘ngumëngiàvënë u iuòrnë di muòrtë e fërnutë alëmmìnë sottë a nevë dë iënnærë.
Turnætë alla cæsë s’avèrënë mangiætë nu vëccunièllë dë pænë, scaffǽtë arræsë u fuòchë nu pìcchë, e prìmë dë së ìa cuccǽ avèrënë rëmìsë a tavulë, pëcchè nu picchë dë crëdènzë ‘ndu còrë n’avìë rëmastë.
Quèlla tavulë avèrënë ‘mbandìtë cu anguna nucë, duië clëmëndìnë, nu pìcca d’uvë, angunu stuzzarièllë dë pænë, gàcquë, vinë e, së su putiènë da përmèttë, purë angunë sfëzëcièllë o nu lëccuccìnë, pëcchè quella nottë i muòrtë avèrënë rëpassætë pë dònnë a cæsa lòrë, pa rëvëdè e pë salutæ i gèndë lòrë n’utëma vòtë.
“Pë l’anëmë du prëgatòrië dëcienë” e së iènë a cuccæ cu pënsièrë di gulìvë, ca spërànzë ch’avèrënë salutætë chillë tætë, mammë, frætë o figlië ca ‘mbaravìsë s’avìë chiamætë u Sëgnòrë.
E ‘ndramèndë ca parècchië durmiènë, tandë assæië së prëparavënë pë ghì n’ata votë alla Chièsië, ca mèssë di muòrtë c’avèrë stætë, e comë i frummicuwë allë sèttë da sera primë, accussì trasiènë ‘ndi Chiesië a gòrë dë nòttë, ma chi mænë chìnë dë guòglië, pænë, farìnë e tandë bènë dë Dië ca lassavënë all’altarë, ch’accussì o prièvëtë avèrënë graputë pi muòrtë lòrë o portë du Paravìsë.
Chi non cë ië crëtëcævë o prièvëtë, i ‘ccusavënë ca quella ròbbë avèrënë ‘nzëccætë ‘nd’angunu suttænë, e angunu picchë raggiònë aviènë, ma iè purë verë ca c’aviena sfamǽ chìllë pòvërë fëgliëcèllë ch’addò i mònëchë staviènë.
A matìnë dë nòttë, ‘ndramèndë ca chillë alla Chièsië së rëcugliènë, chìllë alla cæsë së gauzævënë.
Quìllë ch’aviènë mìsë alla tavulë a sera prìmë avèrë saziætë pë dëvuziònë e pë chìllë anëmë du Prëgatòrië che fàcchë u sapiènë s’aviènë passætë.
Së partìë pë fòrë, chi avèrë ‘ngumëngiætë a coglië i gulìvë, ma prìmë s’avèrë passætë pu cambësàndë pë salutæ o gèndë pròprië.
Arrëvætë allë gulivë, misë a pòstë i scierpë, cu virëghë ‘mmænë o dë ghënucchië ‘ndèrrë a ‘ssëglië chillë cadutë, “nnòmë dë Dië” avèrënë ‘ngumëngiætë, e u iuòrnë di muòrtë comë a nièndë avèrë passætë.

corso di potatura ulivi. Chiaromonte, anni 60

Uscivano dalle Chiese come formiche all’incirca alle sette.
Dai Santi erano stati benedetti, ma avevano da fare, e in pochi si sarebbero fermati a chiacchierare con qualcuno dinnanzi le Chiese o in piazza, anche perché le vie erano poco illuminate.
Concentrati nei magazzini, raccoglievano gli attrezzi, che il giorno dopo avrebbero cominciato la raccolta delle olive, che un tempo cominciava il giorno dei morti e finiva almeno sotto la neve di gennaio.
Tornati a casa avrebbero mangiato un boccone di pane, riscaldati dinnanzi al camino e prima di andare a letto avrebbero apparecchiato nuovamente la tavola, perché un po’ di credo nel cuore gli era rimasto.
Quella tavola sarebbe stata imbandita con qualche noce, clementine, un po’ di uva, qualche pezzo di pane, acqua, vino e, se potevano permetterselo, anche qualche sfizietto e dolciume, perché quella notte i defunti sarebbero ripassati dalla loro casa, per rivederla e per salutare i loro cari un ultima volta.
“Per le anime del Purgatorio” pronunciavano e andavano a letto col pensiero delle olive, con la speranza di poter salutare quei padri, quelle madri, fratelli o figli che in Paradiso il Signore li aveva chiamati.
E nel mentre che tanta gente dormiva, altrettanta si preparava per tornare alle Chiese, che la messa dei morti ci sarebbe stata.
E come le formiche alle sette della sera prima, cosi entravano nelle Chiese a notte fonda, ma a mani piene di olio, pane, farine e tanto ben di Dio che lasciavano all’altare, cosi che i preti avrebbero aperto le porte del paradiso per i loro defunti.
Chi non ci andava i preti li criticava, li accusava che quella roba l’avrebbero conservata in qualche ripostiglio, e qualcheduno aveva ragione, ma pur vero era che dovevano sfamarci anche quelle povere figliole che dalle suore dimoravano.
All’alba, mentre quelli in Chiesa rientravano, quelli rimasti a casa si svegliavano.
Ciò che avevano messo a tavola la sera prima li avrebbe saziati per devozione e per quelle anime del Purgatorio che chissà se erano passate.
Si partiva per la campagna, chi avrebbe cominciato la raccolta delle olive, ma prima si sarebbero fermati al cimitero per salutare i propri cari.
Arrivati agli olivi, preparato il tutto, con verghe o inginocchiati a scegliere quelle cadute a terra, “in nome di Dio” avrebbero cominciato, e il giorno dei morti come niente sarebbe passato.

_________________